dil
:
is.
1.
anat. İnsan və onurğalı heyvanların
ağız boşluğunda olub, qidanın çeynənilib
udulmasına kömək edən və onun
dadını bildirən, insanda isə, əlavə olaraq, danışıq
səslərinin əmələ gəlməsində iştirak
edən orqan. Dillə dadmaq. Dili ilə yalamaq.
Dilini çıxartmaq. – [Mahirə] qurumuş dodaqlarını
dili ilə islatdı. M.Hüseyn. // Heyvan
dilindən hazırlanmış yemək. Bişmiş dil.
2.
İnsanlar arasında ünsiyyət vasitəsi
olub, onların bir-birlərini başa düşmələrinə
və bir-birləri ilə fikir mübadiləsi etmələrinə
imkan verən səs, söz və qrammatik vasitələr
sistemi. Azərbaycan dili. Rus dili. Dünya
dilləri. Qədim dillər. Bir neçə dil bilmək.
– Elə ki sabah oldu, Sona fars dilini oxumağa
başladı. N.Nərimanov. // dan. Ləhcə, şivə
mənasında. Bu, lap gəncəli dilində danışır.
3.
Bu və ya digər səciyyəvi xüsusiyyətə
malik olan danışma və ya ifadə tərzi; üslub.
Ədəbi dil. Yazıçının dili. Qəzet dili. Sabirin
dili. Məqalə sadə dildə yazılmışdır.
4.
Danışmaq qabiliyyəti, nitq. Qoy özü
danışsın, özünün dili var. – Dili olmasa, gözünü
qarğalar didər. (Məsəl).
5.
Danışma, danışma tərzi. Onun çox acı
dili var. Şirin dillə danışmaq. Kinayəli dil.
– Dil var bal gətirər, dil var bəla. (Ata. sözü).
Xoş dil ilanı yuvasından çıxarar. (Məsəl).
Məhəmmədhəsən əmi şirin dillə nə qədər
oğluna təskinlik verdisə, oğlu bir tikə ovunmaq
bilmədi. C.Məmmədquluzadə.
6.
məc. Bir şeyi ifadə və ya izah edən, ünsiyyət
vasitəsi ola bilən şey (səs və s.) haqqında.
Musiqi dili. Quşların dili. Rəqəmlərin
dili.
7.
Müxtəlif alətlərin, cihazların və s.-nin
uzanan və əksərən oynar, mütəhərrik hissəsi.
Zəngin dili. Toqqanın dili. // Qıfılı açmaq
və bağlamaq üçün xüsusi formalı metal
alət; açar. // Musiqi alətlərində (pianoda,
qarmonda və s.-də) səs çıxarmaq üçün üstündən
barmaqla basılan lövhəcik. Royalın
dili. Qarmonun dilləri.
8.
coğr. Dənizin, içəriyə doğru uzanmış
uzun, üstü düz, alçaq qumlu quru hissəsi.
Dənizdə beş kilometr uzunluğunda süni dil
yaradılmış, küləkdən yaxşı qorunan buxta
əmələ gəlmişdir.
9.
məc. Müharibədə düşmənin vəziyyəti
haqqında məlumat alına biləcək əsir. Dil
almaq (tutmaq). Dil dalınca getmək.
◊ Ağzı var, dili yox, yaxud ağzında dili
yox – sakit, fağır, səsi çıxmayan adam haqqında.
Al dil – bax al
10.
Alovun dili – yuxarı
qalxan alov haqqında; zəbanə. Dil açmaq
–
11.
dinmək, danışmağa başlamaq, dərdini
söyləmək. İki dil açdı ki, vəsf eyləsin o gülbədəni;
Fəzilətü hünərin etdi aşkar qələmi.
S.Ə.Şirvani. Ancaq qız da dil açıb bir kəlmə
demir, bir xahiş də etmirdi. Mir Cəlal.
// Körpə uşaqlar haqqında: tək-tək sözləri
deməyə başlamaq, təzə-təzə danışmağa
başlamaq. Uşaq hələ dil açmayıbdır. – Balam
dil açan günü; Mat qaldı ana bülbül.
(Layla);
12.
yalvarmaq, xahiş etmək. Dil ağıza
qoymamaq – bax dil boğaza qoymamaq.
[Əminə] şıltaq uşaqlar kimi atılıb-düşür,
dil ağıza qoymurdu. S.Rəhimov. Dil
ağıza salmamaq – bax dil ağıza qoymamaq.
Gecə səhərəcən dil ağıza salmaz; Qonşuya
un verib borcunu almaz. Aşıq Əziz.
Dil bəlası – öz dilinin bəlasını çəkmə, dediyi
sözün pis nəticəsini görmə. Dil boğaza
qoymamaq – çox danışmaq, arasıkəsilmədən
danışmaq. Dil bulamaq – bir işdə sözlə
iştirak etmək, birinə kömək məqsədi ilə
başqasına söz söyləmək, xahiş etmək, vasitəçi
olmaq. Elə dedim, a qardaş, o gədənin
işinə bir dil bulayasan. S.Rəhimov. Dil çıxarmaq
–
13.
istehza etmək, sataşmaq, ələ
salmaq;
14.
yalvarmaq (çox vaxt “dil çıxarıb
yalvarmaq” şəklində işlənir). Dil deyib ağlamaq
– bayatı çağırmaq, deyib oxşamaq.
[Vidadi:] O ölsə, dağlar da dil deyib ağlar;
Əfv edin, yaxşılıq qalar yadigar. S.Vurğun.
Analar övladına, bacılar qardaşına; Həsrət
qalıb, yas tutub, dil deyib ağlar yenə. M.Rahim.
Dil göstərmək – birini acıqlandırmaq,
sataşmaq, istehza etmək məqsədi ilə dilin
çıxarıb ona göstərmək. Dil olmaq –
15.
danışmaq.
Simurq dil olub, Simanı başa salıb,
mindirib dalına, aparıb qoydu nar bağına.
(Nağıl);
16.
yalvarmaq. Dil öyrətmək – bax
dil vermək 2-ci mənada. Saç qara kömürdəndi;
Gün keçər, ömürdəndi; Sənə dil öy-
rədənin; Ürəyi dəmirdəndi. (Bayatı). Dil
pəhləvanı (ustası) – danışmaqda mahir olub,
əlindən iş gəlməyən adam haqqında. Dil
tapmaq – qarşılıqlı anlaşmaq, razılıq əldə
etmək; yola gətirmək, razı etmək üçün yol
tapmaq. Bax, o gedən qızla heç dil tapa bilməyirəm.
M.Rahim. Dil tərpətmək –
17.
söz
söyləmək, danışmaq. Kim padşahın pisliyinə
bir dil tərpətsə, o saat tutub qazamata
salırdılar. M.Hüseyn;
18.
başqası üçün birindən
bir şey xahiş etmək. Dil tökmək
–
19.
şirin sözlərlə yola getməyə, razı salmağa,
yaxud başını tovlamağa çalışmaq. Səlim
bəy bu sözü eşidən kimi ürəklənib başladı Nəbiyə
dil tökməyə, yalvarmağa. “Qaçaq Nəbi”.
Yox, qonşu, dil tökmə, keçəl suya gedən
deyil... C.Cabbarlı. // Çox xahiş etmək, yalvarmaq.
O mənə bir dil tökdü, bir dil tökdü,
başınıza dönüm, qaldım mat-məəttəl. N.Vəzirov.
[Məsmə ərinə] nə qədər dil tökür,
qandırmaq istəyirsə də, faydası olmayır.
S.Hüseyn. Sənə öz qəlbimi açdım, sənə min
dil tökdüm; Eşqimə gülləri, bülbülləri şahid
çəkdim. S.Rüstəm;
20.
bax dil deyib ağlamaq.
Məryəm yalqızlıqdan istifadə edərək,
acı-acı dil töküb ağlamağa başladı. A.Şaiq.
Dil tutulması – danışmaq qabiliyyətini itirmə.
Dil uzatmaq –
21.
münasibətsiz, nalayiq
söz söyləmək; danışıqda həddini aşmaq;
22.
tənə vurmaq, danlamaq. Odlara tutuşdu,
yasə batdı; Ol qönçədəhanə dil uzatdı. Füzuli.
Dil vermək –
23.
söz vermək, vəd etmək;
24.
öyrətmək, danışmağa, iddiaya cürətləndirmək
(bu mənada çox vaxt “ağzına
dil vermək” şəklində işlənir). Hacı Murad
ağıl öyrətməkdən, ağzına dil verir. S.S.Axundov.
Qaranın .. yanda durub oğluna dil verməsi
də ona ikinci bir dərd olmuşdu.
M.Hüseyn. Dil verməmək – başqalarına
danışmağa imkan verməmək, danışmağa
qoymamaq, mane olmaq. Danışana dil vermir,
yeriyənə yol. (Ata. sözü). Dil vurmaq –
ələ almaq, dilə tutmaq, xoş dillə öz tərəfinə
çəkməyə çalışmaq, öyrətmək. Dil yarası –
acı tənə, acı söz nəticəsində doğan inciklik
hissi, ağır təhqir. Qılınc yarası saralar, dil
yarası sağalmaz. (Ata. sözü). Dil yetirmək
–
25.
başqası üçün birindən bir şey xahiş etmək,
birinə xahişlə müraciət etmək;
26.
üzüzə
danışa bilmək, qarşı-qarşıya durub danışmaq.
Oturaydım göz-gözə; Yetirəydim dil
yara. (Bayatı);
27.
danışmaqda, mübahisədə
ayaqlaşa bilmək. ..Sən [rus müəllimləri ilə]
çox durub-oturmusan, sənə dil yetirmək olmaz.
Ə.Nəzmi. Dildə tük bitmək – bir şeyi
həddən artıq təkrar etməkdən, söyləməkdən,
yada salmaqdan usanmaq. Deyə-deyə
dilimizdə tük bitdi. Dildən demək (danışmaq)
– ciddi, ürəkdən söyləməmək, qeyrisəmimi
demək. [Kərim] Hüseynağanın nəyi
ürəkdən, nəyi dildən dediyini ayırd edə bilmirdi.
M.İbrahimov. Dildən düşmək – bərk
yorulmaq, üzülmək, əldən düşmək, usanmaq.
O qədər yalvardım ki; Axır düşdüm
mən dildən. (Bayatı). Sənin o sövdalı solğun
baxışın; Xatırladır mənə bir pərizadı; Ki,
düşməz ölüncə dilimdən adı. Ə.Cavad. İstədi
səslənsin ki, “ay xala, yorulub dildən düşərsən,
gözlə qayıtsın”. Mir Cəlal. Dildən
(dillərdən) düşməmək – yaddan çıxmamaq,
məşhur olmaq, unudulmamaq, daim
söylənmək. Onun adı dillərdən düşmürdü.
Dildən salmaq – əldən salmaq, yormaq,
üzmək, taqətdən salmaq, usandırmaq. Götürmüş
ağzına boran hər yanı; Aclıq, soyuq
salıb dildən insanı. M.Rahim. Dil-dil ötmək
şair. – cəh-cəh etmək, çox gözəl oxumaq,
tərənnümə gəlmək. Yaz mövsümü
bülbül dil-dil ötəndə; Bağ-bağçalar nərgizlənir,
güllənir. Qurbani. // məc. Təşbehlərdə.
Yenə o bağ olaydı, yenə o qumlu sahil; Sular
ötəydi dil-dil. M.Müşfiq. Dilə basmaq –
gurultulu sözlərlə birini fikrindən yayındırmağa
çalışmaq. Möhlətov öz hərəkətinin yersiz
olduğunu duyub müdiri dilə basdı. Mir
Cəlal. Dilə düşmək – bax dildən-dilə düşmək
(“dildən-dilə”də). Dilə düyün düşmək
– bax dildə tük bitmək. Dilə gəlmək
– danışmağa başlamaq, dillənmək, sükutu
pozaraq danışmaq. Fəhlələr dilə gəliblər ki,
ay ağa, bizim çörək pulumuzu alırsan, biz ki
acından ölməyəcəyik. “Mol. Nəsr.”. // məc.
Şairanə təşbehlərdə. Əvvəl cansız ikən, sonra
önündə; Quşlar gəlmiş dilə, gülmüş çiçəklər.
Ə.Cavad. Üfüqdə başlanan işıq getdikcə
genişlənirdi. Dərədə quşlar oyanırdı.
Meşə dilə gəlirdi. S.Rəhimov. ..Melodiyanın
ilk sədaları təzəcə dilə gəlmişdi.
Ə.Məmmədxanlı. Dilə gətirmək – bərk təsir
edərək danışdırmaq, dilləndirmək. Dilsizi
dilə gətirir; Əsli, qaşların, gözlərin!
Aşıq Kərəm. Dilə gətirməmək – söyləməyi
nalayiq, qeyri-münasib hesab etmək. Dilə
(dillərə) salmaq – söhbət, danışmaq üçün
mövzu etmək, söz-söhbət hədəfi etmək.
Altunam, alma məni; Dillərə salma məni;
Apar sərrafa göstər; Qəlpəmsə, alma məni.
(Bayatı). Dilə tutmaq – şirin sözlərlə birini
razı salmağa, yola gətirməyə, bir şeyi əldə
etməyə çalışmaq. Faytonçunu bu dəfə dilə
tutduq və haqqının üstünə genə beş şahı, üç
şahı qoymaq ilə razı elədik ki, iki gün də
gözləsin. C.Məmmədquluzadə. Hacı Soltan
Həsənağanı .. dilə tutub onu ticarət məqsədi
ilə İrana göndərəcəyini vəd edirdi. S.Hüseyn.
Dilə-sözə tutmaq – bax dilə tutmaq.
Nə qədər mollanı dilə-sözə tuturlar ki,
quzunu kəsib onları qonaq eləsin, bir şey
çıxmır. “M.N.lətif.”. Dili açılmaq –
28.
danışmağa
başlamaq, uzun sükutdan sonra
dinmək. Rəşidin dili açıldı, o, ürəyindəkiləri
ortalığa boşaltmağa başladı. M.S.Ordubadi;
29.
danışıq qabiliyyətini itirmiş adamın
nitqi açılmaq. Dili ağzına sığmamaq – öyünmək,
öz-özünü çox tərifləmək. [Kərim
baba:] Arvad nədir ki, onun igidliyi nə olsun?
Hay-hay! Beş-on qoyun sağmış, nehrə çalxamış,
yağ, pendir tutmuş, dili ağzına sığmır.
A.Şaiq. Dili batmaq – bax dili tutulmaq.
Bu vaxt küçədə səs qopdu; gördüm,
darvazadan müsəlmanı çıxartdılar, biçarənin
dili batmışdı. Çəmənzəminli. Dili büdrəmək
– danışarkən çaşmaq, yanılmaq,
səhv danışmaq, bir söz əvəzinə başqa söz demək.
Dili dolaşmaq – bax dili topuq çalmaq.
Əsəbilikdən işdə bəzi çaşır; Əlləri titrəyir,
dili dolaşır. A.Səhhət. Huş başımdan
çıxdı, dilim dolaşdı; Gözlərim sataşdı, buxağa
düşdü. Aşıq Ələsgər. Dili dönməmək
–
30.
bax dili batmaq;
31.
deyilməsini caiz
bilməmək, deməyə qıymamaq, dilinə gətirə
bilməmək. Mən Zakirəm, dilim dönməz hər
ada; Göz yaşım tək ola bilməz bir ada.
Q.Zakir. [Gəldiyevin] boğazı tikilmiş kimi
səsi çıxmadı, dili dönmədi. Mir Cəlal. Dili
gəlməmək –
32.
deyə bilməmək, tələffüz edə
bilməmək, danışa bilməmək, danışmaq iqtidarında
olmamaq. İmran kişi necə qəzəblənmişdisə,
söz deməyə dili gəlmirdi. M.Hüseyn;
33.
bax dili dönməmək. Güman ki,
Şirinxanımın indi qızına bir çox şeylər deməyə
dili gəlmirdi. Mir Cəlal. Dili gicişmək
– bir şey demək istəmək. Dili gödək olmaq
– bax dili qısa olmaq. Vəzirbəylinin yanında
Gəldiyevin dili gödək idi. Mir Cəlal.
Dili ilanı yuvadan çıxardar – dil tökməkdə
çox mahir adam haqqında. Atalar deyiblər
ki, tacir-tüccar dili ilanı yuvasından çıxardar.
“Koroğlu”. Dili qısa olmaq – birinin
yanında qüsuru, yaxud sirri olduğu üçün
danışmağa, söz söyləməyə, ya da etiraz etməyə
haqqı və cəsarəti olmamaq. Dili qısalmaq
– təqsirini, qüsurunu bilib danışmağa
cəsarət etməmək, danışmaqdan utanmaq.
Dəmirovun getdikcə artan hörməti və
nüfuzu müqabilində [Rüxsarənin] düşmənlərinin
dilləri qısalırdı. S.Rəhimov. Dili
qurumaq –
34.
danışmaq qabiliyyətini itirmək;
nitqi qurumaq. Ağlayır, çıxmayır sədası
fəqət; Çünki qəmdən onun dili qurumuş.
C.Cabbarlı;
35.
qarğış, bəddua mənasında
– “dilin (dilim) qurusun!” şəklində.
Mən sənə yar desəm, dilim qurusun! Yarı,
məhəbbəti sən atmadınmı? S.Vurğun. Dili
söz tutmamaq – bu və ya başqa səbəbə görə
danışa bilməmək, danışmaq qabiliyyətini
itirmək. Bahadırın əvəzinə Pəri nənə cavab
vermək istədi, amma hirsindən dili söz tutmadı.
M.Hüseyn. Hirsdən Narıncın dili söz
tutmurdu. S.Rəhman. Dili topuq vurmaq
(çalmaq) – bax dili büdrəmək. ..Daxilən
daha narahat olan Leyləyin dili topuq
vururdu. S.Rəhimov. Dili tutmamaq – bax
dili tutulmaq. Dili tutulmaq – danışmaq
qabiliyyətini itirmək, danışmağa qüdrəti
çatmamaq. Xoş ol zaman ki, ol şəh ilə həmzəban
olam; Hər sözdə bir dilim tutulub natəvan
olam. S.Ə.Şirvani. Sənətim məsiyət,
yoxdur savabı; Sual üçün dilim tutmur cavabı.
Aşıq Ələsgər. [Tahirin] elə bil qızdırmadan
dili tutulmuşdu. M.Hüseyn. Dili uzun
olmaq –
36.
hər hansı bir cəhətdən öz üstünlüyünü
dərk edərək haqlı adam kimi cəsarətlə
danışmaq. Dövlətlinin dili uzun olar,
ağlı qısa. (Ata. sözü);
37.
iftixar etmək, qürrələnmək.
..Bu gün [Aydının] dili uzun idi,
yoldaşı Seryojanı məğlub edib öz üstünlüyünü
göstərmək istəyirdi. M.Rzaquluzadə.
Dilimin ucundadır – bir sözü və ya adı tam
xatırlayıb yada sala bilməyəndə söylənən
ifadə. Adı dilimin ucundadır. Dilin yansın –
bax dilin qurusun (“dili qurumaq” 2-ci
mənada). Dilində (dilinə) tük (ot) bitmək
– bax dildə tük bitmək. Dilindən daş
asılmaq – susmaq, dinməmək, danışmamaq,
ağzını açmamaq. [Xosrov:] Bu düzdür, görürəm,
yumşaldıqca mən; Bir daş asılır
onun dilindən. S.Vurğun. Dilindən düşməmək
– daim təkrar etmək. [Südabə:] Neçin
qovğa sözü düşməz dilindən? Cəlladmısan,
səndə könül yoxmudur? H.Cavid. [Buğacın]
..“atacan, xan baba!” – sözləri dilindən
düşməzdi. M.Rzaquluzadə. Dilindən qaçırmaq
– bax ağzından qaçırmaq (“ağız1”da).
Dilindən qıfıl götürülmək – bax dili açılmaq
1-ci mənada. Bununla da, bir haya
bənd imişlər kimi, bayaqdan susmaqda
olanların dilindən qıfıl götürüldü. Ə.Əbülhəsən.
Dilinə düyün düşmək – bax dildə
tük bitmək. Dilinə gətirmək –
38.
danışmaq,
söyləmək. Bundan sonra görüm kim
cürət edib dilinə gətirə biləcək ki, belə iş
yoxdur, bu əhvalatı dərviş öz sinəsindən
icad edib. N.Vəzirov. [Rüstəm:] Heç bir qiymət
.. dilimə gətirmədim. S.Rəhimov;
39.
söyləməyi
münasib bilmək. Bu kimi ifadəni
dilinə gətirmə. – Soruşanda təsərrüfat müdiri
and-aman elədi: – Nə Ağarzanı tanıyıram,
nə də buradakı söhbəti dilimə gətirmişəm.
Mir Cəlal. Dilinə qıfıl vurmaq – dinməyə,
danışmağa, ağzını açmağa qoymamaq;
susdurmaq. Dönüm mən Osmanın igid
əlinə; Yaxşı qıfıl vurdu bunun dilinə.
H.K.Sanılı. Dilinə qıfıl vurulmaq – bax
dilindən daş asılmaq. Dilinə pay çıxmaq
– bax dilinə düyün düşmək. ...dilinə salmaq
– söz-söhbət, dedi-qodu və ya şayiə
üçün mövzu etmək. Məsmə arvadın başında
fikirlər bir-birini təqib edirdi: ..Nə olacaq,
nə olacaq?.. Qızı kim saldı bunların dilinə?
Mir Cəlal. Dilinə vurmaq – dadmaq, dadmaq
üçün yoxlamaq. Dilimə vurdum, gördüm
acıdır. Dilinə vurmamaq (dəyməmək) – heç
yeməmək, içməmək, dadmamaq, dadını bilməmək.
Otuz-qırx il bundan irəli bir müsəlman
ki bir rus məclisinə düşərdi, öldürsəydin
də, bir qətrə içki dilinə vurmazdı. C.Məmmədquluzadə.
[Mozalan bəy:] Xeyr, heç anadan
olandan dilimə dəyməyib. Ə.Haqverdiyev.
Dilini açmaq – çoxdan danışmayan adamın
nitq qabiliyyətini bərpa etmək, qaytarmaq.
Dilini ağzında saxlamaq – bax dilini
saxlamaq. Dilini bağlamaq –
40.
susdurmaq,
danışmağa qoymamaq, susmağa məcbur etmək;
41.
dua, ovsun və s. vasitəsilə zərərli bir
təsirin qabağını almaq. Dilini bilmək (öyrənmək)
–
42.
baş açmaq, sirrindən xəbərdar
olmaq. Lalın dilini nənəsi bilər. (Ata. sözü).
Aşığam, yar dilini; Biganələr nə bilər; Yar
bilər yar dilini. Sarı Aşıq. Bu yerlərdə hər şey
mənə tanışdır; öyrənmişəm təbiətin dilini.
S.Rüstəm;
43.
yolunu bilmək, üsulunu bilmək,
həllini bilmək. Dilini boğazından çıxarmaq
–
44.
çox zülm edərək öldürmək;
45.
bərk cəzalandırmaq.
Dilini dişləmək –
46.
sözü yarıda
kəsmək, sözün dalını gətirməmək;
47.
yadından
çıxmış bir şey birdən yadına düşmək,
xatirinə gəlmək. Dilini kəsmək –
48.
susmağa,
dinməməyə məcbur etmək; susdurmaq, kiritmək;
49.
susmaq, dinləmək, danışmamaq.
[Molla:] Dilini kəs, .. mənim ağzımı çox açdırma,
yoxsa törətdiyin cəmi işləri ortalığa
qoyaram. Çəmənzəminli. Bəs nə üçün dinməyir,
indi kəsibdir dilin? Ə.Nəzmi. Dilini könlü
ilə bir eləmək – səmimi olmaq, sözü ilə işi bir
olmaq. Sadiq oldur dilini könlü ilə bir eləyə.
Nəsimi. Dilini qarnına qoymaq – susmaq,
danışmamaq. Dilini saxlamaq – bir şeyi deməkdən
saqınmaq, danışmamaq, susmaq. Dilini
tapmaq (tutmaq) – bax dil tapmaq.
Dilinin ucuna gəlmək – söyləmək istərkən
söyləyə bilməmək, yaxud söyləməmək. Dilinin
üstündə dil bitmək – həddindən artıq
danışqan, naqqal adam haqqında. Dillər əzbəri,
yaxud dillərdə əzbər (dastan) olmaq
– çox məşhur olmaq, haqqında ağızlarda danışılmaq.
Nəbinin igidliyi, əliaçıqlığı dillərdə
dastan olur. “Qaçaq Nəbi”. Elə sən gözəlsən
binadan bəri; Sözlərin olmuşdur dillər
əzbəri. S.Vurğun. Dillərdə gəzmək (dolaşmaq)
–
50.
bax dillərə düşmək;
51.
camaat
arasında danışılmaq, şayiə yayılmaq. Bu
günlər .. Məhəmmədhəsən Mirzənin Təbrizə
gəlməsi məsələsi yenə də dillərdə gəzirdi.
M.S.Ordubadi. Dillərdə söylənmək – bax
dillərə düşmək. ..“Filankəsi barmaqnan göstərirlər”,
yəni gör nə qədər şöhrətlənib ki, hər
yanda adı dillərdə söylənir. C.Məmmədquluzadə.
Dillərə düşmək – məşhur olmaq, yayılmaq,
haqqında hamı tərəfindən danışılmaq.
Balının tərifi düşüb dillərə; Unutmaz dadını
yeyən bir kərə. R.Rza. Doğrudur, .. “Ovçu
Pirim” haqqında əcaib yalanlar dillərə düşmüşdür.
M.Rzaquluzadə. Nə dil bilsin, nə
dodaq – tamamilə gizli saxlanmalı söhbət,
sirr haqqında. Ölü dil dilç. – indiki dövrdə
işlənilməyən, ancaq yazılı abidələrdə qalan
dil. Latın dili ölü dildir. Sümüksüz dil – ağzına
gələni danışan adam haqqında. Ümumi
dil – qarşılıqlı razılıq, anlaşma. Ümumi dil tapmaq.
dil
2:
is. [fars.] klas. Ürək, könül, qəlb.
Müjdə, ey dil, ki səni görməyə canan gəldi.
Ə.Nəbati. Ey dil, baxırmısan gölü dərya
bilənlərə. C.Cabbarlı.
◊ Dil bağlamaq – könül bağlamaq, ürəkdən
sevmək, bənd olmaq. Dil vermək
– bax dil bağlamaq. Eşqə dil verdim, bəladən
başqa bir şey görmədim. H.Cavid. Ey
dili-qafil – təəccüb, peşmançılıq, təəssüf bildirir.
[Yəhya Kamal:] Ey dili-qafil, o nə idi
mən yazdım! Mir Cəlal.