hay
:
təql.
1.
Çağırışa cavab. _ Hay vermək
– çağırışa cavab vermək, səsə səs vermək.
Nə qədər çağırdımsa, hay vermədi.
Adam çağıranda hay verər. – Diriyə hay verməz,
ölüyə pay. (Ata. sözü). Küçədən acıqlı bir
səs eşidildi: – Qırılmamışsınız ki, hay niyə vermirsiniz?
Aç qapını.. M.İbrahimov.
2.
Səs-küy, hay-küy, qarmaqarışıqlıq.
_ Hay basmaq – hürərək səs-küy qoparmaq,
səs-küy salmaq. [Salman ilə Maya]
alaçıqların güneyinə çıxan kimi ağılların
yanından iki iri köpək hay basıb bu tərəfə
cumdu. M.İbrahimov. Hay qopmaq – bax
hay düşmək. Hay düşmək – hay-küy düşmək,
gurultu-patırtı düşmək, hay qopmaq.
[Əmiraslan baba dedi:] İndiki kimi yadımdadır,
hay düşdü. Biz də dəstə ilə yığılıb getdik...
S.Rəhimov. Verdiyev .. qonum-qonşuya hay
düşməmək üçün bir az asta danışdı. Mir Cəlal.
Hay salmaq – hay-küy qoparmaq, gurultupatırtı
qoparmaq, küy salmaq. Mələk bilirdi
ki, istədiyini verməsə [uşaq] hay salıb bağıracaq.
M.İbrahimov. [Uşaqlar] bir-biri ilə
ötüşərək hay salıb üzür, qabarıb gələn dalğanı
qucaqlayır(lar). Mir Cəlal. Hay vurmaq
– qışqırmaq, bağırmaq, çığırmaq. Hay
vurdum, qıy vurdum, gətirməz şikar; Tərlan
baxtım sara döndü, nə döndü! Aşıq Ələsgər.
Cavabsız qalmamış hələ sualım! Hay vurur,
qıy vurur tərlan xəyalım! S.Vurğun.
3.
Hayında şəklində – qeydində, fikrində.
Keçi can hayında, qəssab piy hayında. (Məsəl).
Salman isə öz canının hayında idi. Ə.Vəliyev.
Əcəl getdi, tər gəldi; Tərdən dərdi-sər
gəldi; Mən qəriblik hayında; Bir də bədxəbər
gəldi. (Bayatı).
◊ Haya bənd olmaq – bir işi görmək üçün
bəhanə, səbəb aramaq, fürsət gözləmək. Bununla
da, bir haya bənd imişlər kimi bayaqdan
susmaqda olanların dilindən qıfıl götürüldü.
Ə.Əbülhəsən. Haya yetmək – imdadına
çatmaq, harayına yetmək (gəlmək,
çatmaq). Hayına qalmaq – qeydinə qalmaq,
qayğısını çəkmək, qayğısında olmaq, fikrini
çəkmək; haqqında düşünüb tədbir görmək.
[Molla:] Sənin kimi kişisinin hayına qalmayan
arvaddan canım qurtarsın. “M.N.lətif.”
Mən nə haydayam, sən nə hayda(san), o
nə hayda(dır) – mən nəyin qeydini çəkirəm,
sən nəyin qeydini çəkirsən, o nəyin
qeydini çəkir; mən nə fikirləşirəm, sən nə
fikirləşirsən, o nə fikirləşir. [Məşədi Ağabanı
Fərəcullaya:] Ala, çək, mən nə haydayam,
sən nə haydasan. M.Əliyev. [Məsmə:]
Qızım, başına hava gəlib, nədi, mən nə haydayam,
sən nə haydasan. Mir Cəlal.